کد مطلب:14354 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:2

گنجینه پرسمان » احكام

1 . آيا در دوران نامزدي و قبل از عروسي كه زوجه در منزل پدري زندگي مي كند نفقه زوجه برعهده زوج مي باشد يا خير؟
2 . اگر زوجه انجام عروسي و تمكين خود را در دوران نامزدي منوط به پرداخت مهريه يا پرداخت شيربها ياتحويل چند قلم جنس كه طبق قرارداد بين زوجين ، خريد و تحويل آنها به عهده زوج نهاده شده است ، يا پرداخت نفقه ايام گذشته بنمايد و زوج هم آنها را پرداخت ننمايد يا استطاعت پرداخت نداشته باشد در چنين صورت هايي آيا زوجه كه در دوران نامزدي مي باشد مستحق دريافت نفقه مي باشد يا خير؟

پاسخ سؤال اول
نفقه زوجه در دوران نامزدي
نفقه زوجه با دو شرط واجب است :
1 . دائمي بودن عقد ازدواج ;
2 . تمكين كامل زوجه در آميزش .
بنابراين ، در صورتي كه عقد دائم نباشد و يا زوجه تمكين در آميزش نداشته باشد و ناشزه باشد نفقه اي برعهده زوج نخواهد بود. اين مطلب مورد اتفاق تمام فقها مي باشد. مرحوم صاحب جواهر مي فرمايد: «والثاني :التمكين الكامل و هو التخليه بينها و بينه علي وجه به يتحقق عدم نشوزها الذي لاخلاف في اعتباره في وجوب الأنفاق . بل الأجماع بقسميه عليه . فمتي مكنته علي الوجه المزبور بحيث لاتخص موضعا ولاوقتا، مما يحل له الأستمتاع بهما وجب عليه الأنفاق والا فلا.»1 دومين شرط از شرايط وجوب انفاق تمكين كامل است كه همان در اختيار گذاشتن زوجه است خودش را به شوهر به گونه اي كه ناشزه نباشد، در معتبر بودن آن در وجوب انفاق اختلافي نيست . بلكه اجماع به هر دو قسم آن ] محصل و منقول [ بر آن موجود است . پس هرگاه به گونه اي كه ذكر شد زوجه تمكين كند و وقت و مكان خاصي را براي تمكين تعيين نكند; البته در صورتي كه در آن وقت ومكان استمتاع حلال باشد، نفقه زوجه واجب خواهد بود و در غير اين صورت واجب نيست .
در تحريرالوسيله نيز آمده است : «انما تجب نفقه الزوجه علي الزوج بشرط أن تكون دائمه ، فلانفقه للمنقطعه و أن تكون مطيعه له فيما يجب اطاعتها له فلا نفقه للناشزه ... .»2 نفقه در صورتي واجب است كه عقددائم باشد; بنابراين ، نفقه اي در ازدواج موقت نخواهد بود و ديگر اين كه زوجه اطاعت پذيري از زوج درمواردي كه اطاعت واجب است داشته باشد، بنابراين ، براي زوجه ناشزه ، نفقه اي نخواهد بود.
ماده 1108 قانون مدني نيز به اين مطلب تصريح كرده و مقرر مي دارد: «هرگاه زن بدون مانع مشروع از اداي وظايف زوجيت امتناع كند مستحق نفقه نخواهد بود.» بنابراين ، در صورت تمكين ، نفقه زوجه واجب است وفرقي بين دوران نامزدي و پس از عروسي نخواهد بود. بسياري از فقهاي معاصر به وجوب نفقه زوجه در دوران نامزدي در صورت تمكين تصريح كرده اند. از جمله امام خميني (ره ) در پاسخ استفتايي در اين مورد مي فرمايد:«زوجه اگر تمكين داشته باشد نفقه او بر زوج واجب است ، هرچند او را به منزل خود نبرده باشد.»3
نفقه زوجه در صورت تمكين نكردن به جهت عدم پرداخت مهريه و...
در صورت تمكين نكردن زوجه در دوران نامزدي به جهت عدم پرداخت مهريه از سوي زوج ، زوجه مي تواند قبل از گرفتن مهريه در صورتي كه مهريه داراي مدت نباشد و حال باشد و پس از ازدواج تمكين نكرده باشد از تمكين امتناع كند; زيرا ازدواج در حكم معاوضه است و هر يك از طرفين مي تواند امتناع از تسليم نمايدتا عوض را دريافت كند و در اين حكم فرقي بين حالت اعسار و عدم اعسار زوج نمي باشد، چرا كه اعسار تنهاموجب سقوط حق مطالبه از نظر حكم تكليفي مي باشد و تسليم معوض قبل از گرفتن عوض ، حكم ديگري است كه ربطي به اعسار ندارد.4
بر اين مطلب ادعاي اجماع و اتفاق شده است 5 و برخي روايات نيز بر آن دلالت مي كنند;6 البته فرقي كه بين حالت اعسار زوج و عدم اعسار او وجود دارد اين است كه در صورت عدم اعسار كه زوج توانايي پرداخت مهريه را دارد و پرداخت نمي كند از نظر حكم تكليفي گناهكار است و از نظر حكم وضعي ، زن مستحق نفقه خواهد بود حتي اگر تمكين را متوقف بر پرداخت مهريه كند. به جهت اين كه تمكين نكردن زوجه در اين صورت به حق مي باشد و در حقيقت او تمكين كرده و ناشزه نمي باشد; ولي تمكين را متوقف بر گرفتن حق خود كرده است .7 اما در صورتي كه زوج معسر باشد به سبب تأخير در پرداخت مهريه مرتكب گناه نشده ; ولي در اين كه ،در اين صورت زوجه مستحق نفقه خواهد بود يا خير، محل بحث است . در اين مسأله دو نظريه وجود دارد:
1. وجوب نفقه :
استدلالي كه بر اين نظريه شده است اين است كه امتناع زوجه از تمكين به حق مي باشد و تا مهر را دريافت نكرده حق دارد تمكين نكند و اين كه زوج نمي تواند مهريه را پرداخت كند موجب از بين رفتن حق زن نخواهدشد. علاوه بر اين كه ممكن است با قرض گرفتن و يا فروختن چيزي ، امكان پرداخت مهريه براي او فراهم شود.اين نظريه را مرحوم صاحب جواهر تأييد مي كند و شهيد ثاني نيز در مسالك همين نظريه را پذيرفته است .8فقهاي معاصر نيز همين نظريه را پذيرفته اند.
از حضرت امام خميني (ره ) سؤال شده است كه هرگاه در صداق نامه زوجه نوشته شده باشد: «مبلغ ده هزار تومان صداق است كه تماما بر ذمه زوج يا پدر زوج است كه وقت مطالبه زوجه به وي بپردازد.» آيا دراين صورت زن مي تواند بگويد: «تا مهر مرا ندهي تمكين نمي كنم .» و بر فرض اين كه بتواند بگويد، آيا اگر مانع ازجماع شود مستحق نفقه مي شود؟
ايشان در جواب مي فرمايد: «اگر بعد از عقد تمكين نكرده ، مي تواند تا گرفتن مهر خود تمكين نكند و دراين صورت استحقاق نفقه دارد.»9
همان گونه كه از اين پاسخ معلوم مي شود زن در دوران نامزدي در صورت عدم تمكين به جهت عدم پرداخت مهريه ، حق نفقه دارد و فرقي بين حالت اعسار زوج و عدم اعسار او نمي باشد.
همچنين آيت الله العظمي مكارم شيرازي در پاسخ به استفتايي در اين مورد مي فرمايد: «در صورتي كه شرط شده باشد مهريه را عندالمطالبه بپردازد زن حق مطالبه مهر را دارد و اگر عدم تمكين به استناد عدم پرداخت مهريه باشد حق نفقه نيز دارد و اگر شرط شده باشد و يا قرينه از جهت عرف و عادت وجود داشته باشد كه عندالقدره و الأستطاعه بپردازد در صورت عدم توانايي شوهر، زن حق مطالبه ندارد و اگر تمكين ننمايدحق نفقه ندارد.»10
2. عدم وجوب نفقه
در برابر قول به وجوب نفقه چه در صورت اعسار زوج و چه عدم اعسار او در فرض عدم تمكين زوجه به جهت پرداخت نشدن مهريه كه بسياري از فقها به آن تصريح كرده بودند، نظريه ديگري مطرح است كه درصورت اعسار زوج ، نفقه واجب نيست . استدلالي كه براي اين نظريه شده ، اين است كه تمكين زوجه منتفي است به جهت اين كه زوجه نفقه را بر امري معلق كرده كه عادتا منتفي است . مرحوم صاحب جواهر مي فرمايد:«اين نظريه به مرحوم شهيد اول نسبت داده شده كه شهيد در شرح بر ارشاد الأذهان به آن قائل شده است .»11
پاسخ سؤال دوم
اما در مورد تمكين نكردن زوجه به جهت عدم پرداخت نفقه ايام گذشته و يا ندادن شيربها و كالاهايي كه خريد آن به عهده زوج گذارده شده و حكم نفقه در صورت عدم تمكين كه در سؤال آمده بود بايد گفت كه درصورت پرداخت نشدن نفقه از سوي زوج ، زوجه نمي تواند از تمكين امتناع كند و تنها مي تواند جهت احقاق حق خود به حاكم مراجعه كند.12 به همين جهت در صورت عدم تمكين ، ناشزه محسوب مي شود و نفقه اي برعهده زوج نخواهد بود.
در مورد شيربها يا كالا ] البته در صورتي كه شيربها بر وجه صحيح آن شرط شده باشد [ در صورتي كه زمان براي آن تعيين نشده باشد و يا تعيين شده باشد و حال نباشد قطعا زوجه نمي تواند به جهت عدم دريافت شيربها يا كالا از تمكين خودداري كند و در صورت عدم تمكين ، نفقه اي نخواهد داشت ، چنانچه در مورد مهريه هم حكم همين گونه بود و در صورت حال بودن آن اگر كالا و يا شيربها به عنوان مهريه نباشد از ظاهر كلمات فقها(كه فقط در صورت عدم پرداخت مهريه ، زوجه را مجاز به تمكين نكردن دانسته اند) اين گونه استفاده مي شودكه زوجه نمي تواند در اين صورت تمكين نكند; بنابراين ، در صورت عدم تمكين ، نفقه اي به عهده زوج نخواهدبود. برخي از مراجع عظام در پاسخ استفتائاتي كه در اين خصوص شده است حكم به عدم استحقاق نفقه نموده اند مگر در صورتي كه تمكين (به عنوان شرط ضمن عقد) منوط به دريافت شيربها يا كالا شده باشد. درذيل به برخي از استفتائات مرتبط با اين موضوع اشاره مي شود:

سؤال
الف . آيا زوجه در فاصله بين عقد و عروسي (زفاف ) مستحق نفقه است ؟
ب . با توجه به عرف بسياري مناطق كه دختر در فاصله بين عقد و عروسي در خانه پدر، باكره (غير مدخوله )مي ماند، حكم نفقه چيست ؟13

آيت الله العظمي محمدتقي بهجت
«اگر زوجه در تمكين زوج باشد استحقاق نفقه دارد و فرق نمي كند.»
آيت الله العظمي سيد عبدالكريم موسوي اردبيلي
«بعد از عقد، نفقه زوجه به عهده زوج است ، مگر اينكه با تراضي ، نفقه زوجه را خودش يا اقارب اوبدهند.»
آيت الله العظمي حسين نوري همداني
«الف . اگر عقد، دائم باشد و زوجه در برابر زوج تمكين دارد نفقه واجب است .
ب . از جواب قبل روشن شد.»

سؤال
زن و مردي و يا اولياء و بزرگان آنها قراردادي فيمابين خودشان مي گذارند، مهريه را هم تعيين مي نمايند،سپس مبلغ دويست هزار تومان از مهريه نقدا داده مي شود و بقيه بر ذمه زوج مي باشد و ارتكاز عرفي بر اين است كه پس از انجام مراسم عروسي ، زوجه مي تواند مطالبه نمايد و زوج هم بايد عندالقدره بپردازد كما اين كه علماي گذشته در عقدنامه ها مي نوشتند (فلها المطالبه بشرط التمكين وله الاداء عند القدره و الامكان ) ولي در اين زمان دفاتر رسمي ازدواج بناي مذكور را در نظر نگرفته و مي نويسند كه زوج بايد عندالمطالبه پرداخت نمايد و روي اين اصل وقتي كه اختلافي در بين آنها واقع مي شود زن مي گويد مادامي كه شوهر مهريه را نقدا نپردازد حاضر به تمكين نخواهد شد بايد نفقه او را هم بدهد آيا زوجه چنين حقي را دارد؟

آيت الله العظمي ناصر مكارم شيرازي
«در صورتي كه شرط شده باشد مهريه را عندالمطالبه بپردازد، زن حق مطالبه مهر را دارد و اگر عدم تمكين به استناد عدم پرداخت مهريه باشد حق نفقه نيز دارد و اگر شرط شده باشد و يا قرينه از جهت عرف و عادت وجود داشته باشد كه عندالقدره و الاستطاعه بپردازد در صورت عدم توانايي شوهر، زن حق مطالبه ندارد و اگرتمكين ننمايد حق نفقه ندارد.»14

سؤال
آيا نفقه زوجه از تاريخ انعقاد عقد تا زمان زفاف و عروسي به عهده زوج مي باشد؟

امام خميني (ره )
«زوجه اگر تمكين داشته باشد، نفقه او بر زوج واجب است ، هرچند او را به منزل خود نبرده باشد.»15

سؤال
مرسوم است كه بين ازدواج و زفاف ، هنگامي كه زن به خانه شوهر نرفته است از زوج نفقه نمي گيرند و پس از مدتي زن براي مطالبه نفقه مي آيد، آيا در اين مدتي كه تمكين تام ننموده و ارتكاز عرفي هم بر اين است كه مردنفقه نمي دهد، زوجه حق مطالبه مخارج گذشته خود را دارد؟

آيت الله العظمي ميرزا جواد تبريزي
«اگر ارتكاز عرفي بر اسقاط نفقه در مدت بين عقد و زفاف است ، حق مطالبه نفقه را ندارد، مگر اينكه زن براي زفاف حاضر باشد ولي زوج او را به خانه خود نمي برد كه در اين صورت حق مطالبه نفقه زوجه ثابت است والله العالم .»16

سؤال
الف . در موردي كه مهريه حال باشد و زن مطالبه آن را بنمايد در اين صورت همه مراجع در كتب عربي خودمي فرمايند زوجه حق دارد كه تمكين نكند با فرض باكره بودن و عدم مواقعه و در رساله هاي فارسي در اين موردكه در آخر بحث احكام عقد دائم مطرح مي كنند مي گويند زن مي تواند پيش از گرفتن مهر از نزديكي كردن شوهرجلوگيري كند. سؤال اين است آيا مراد از تمكين ، همان اجازه نزديكي است يا خير؟ و اگر معناي ديگر است خواهشمند است موارد آن را تفصيلا مرقوم فرماييد.
ب . در صورت حال بودن مهريه و معسر بودن زوج از پرداخت تمام آن به صورت نقدي آيا زوجه مي توانددرخواست و مطالبه مهريه به طور كامل را كند با فرض اين كه باكره است ؟
ج . اگر زوج با توجه به معسر بودن او و به تكليف دادگاه ، مهريه را به صورت قسطي بپردازد و با توجه به اين كه امروزه مهريه ها بالا است و پرداخت قسطي آن هم سالها طول مي كشد تا تمام شود آيا با اين وجود زن بافرض باكره بودن و عدم مواقعه حق دارد تا پايان قسط آخر تمكين نكند؟
د. در صورت حال بودن مهر، زوجه غيرمدخول بها حق دارد تا گرفتن مهريه تمكين نكند، اما آيا حق دارد درغير تمكين ، اطاعت از زوج نداشته باشد. مثلا منزل خانواده خود بماند و هر كار خواست انجام بدهد؟ با اين حال مي تواند مطالبه نفقه نمايد؟

آيت الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني
«الف . زن حق دارد قبل از تسليم مهريه به او، از تمكين مطلق خودداري نمايد ولي بعد از اينكه تمكين مطلق كرد يعني خود را تحت اختيار زوج ، براي هرگونه تمتع قرار داد حق او ساقط مي شود اگ